Doutzen Kroes is niet enkel een lingeriemodel, ze is ook voor velen een rolmodel. Wat zegt dit over onze samenleving?

"Aangezien ik niet echt fan ben van bepaalde celebrities en dus ook totaal geen fan ben van iemand waar ik me voor zou schamen, heb ik twee celebrities gekozen waar ik wel trots op ben en die ik wel bewonder.

Ten eerste wil ik graag Doutzen Kroes opgeven, omdat ik het heel knap vind dat ze zowel haar werk als model als haar leven met man en kind zo goed op orde lijkt te hebben. Daarnaast is het natuurlijk een super knappe vrouw met een pracht van een lijf."

Bovenstaande uitspraak is een bekentenis van een hedendaagse ‘fan’. Aan vierentwintig studenten werd gevraagd een celebrity te noemen van wie ze met trots fan zijn en eentje waar ze zich eigenlijk voor schamen. Doutzen Kroes (1985) was de eerste celebrity in het lijstje die werd aangedragen door een anonieme bron, die nadrukkelijk aangeeft zich niet te schamen voor zijn of haar keuze. Het woord 'fan' is de bron echter teveel eer. Het bewonderen van de celebrity, en daarbij een gevoel van 'trots' ervaren, zou een betere omschrijving zijn van de interesse. 

Een lingeriemodel als rolmodel?

Als vrouwelijke medestudent werd ik, tijdens het bestuderen van de bekentenis, overvallen door een gevoel van schaamte. De woorden ‘man en kind’, ‘superknappe vrouw’ en ‘een pracht van een lijf’ lichtten als rode alarmlichten op uit de tekst. Is dit wat eeuwen van feministische golven ons hebben gebracht? Waarom voelt het ongepast dat een lingeriemodel, dat haar carrière combineert met het succesvol runnen van een gezin, als rolmodel fungeert voor een student cultuurwetenschappen anno 2016? Feministen vochten er jarenlang voor dat vrouwen ook carrière konden gaan maken, voor controle over het eigen lichaam en voor seksuele vrijheid en onafhankelijkheid. Is dat niet waar Doutzen Kroes volgens velen voor staat? 

In interviews wordt ze geïntroduceerd als het topmodel dat gezond omgaat met haar lichaam en voeding, dat controle heeft over haar carrière en geld, dat zich bewust inzet voor goede doelen (binnen en buiten de modewereld) en daarnaast in staat lijkt een toegewijde moeder en echtgenote te zijn. Hoe verhoudt dit perfecte beeld zich tot de idealen van de zogenaamde neoliberale vrouwelijkheid? Kunnen we stellen dat Doutzen Kroes, het betoverende topmodel, de krachtige fitgirl en de werkende moeder, ook de godin van het postfeminisme − en daarmee indirect van onze tijd − is?

In Young people’s uses of celebrity beschrijven Allen en Mendrick de zogenaamde ‘improper celebrities’: vrouwelijke celebrities als voetbalvrouwen, modellen en reality-TV personages, die volgens velen hun verworven sterrenstatus niet verdienen. ‘These celebrities are typically positioned as acquiring success through the use of their bodies rather than their minds: as sexualised glamour models, conspicuous consumers or through publicising their bodily transformations.’ (Allen & Mendrick, 2013, p.79). 

Postfeminisme

Het lichaam van Doutzen Kroes is haar product. Ze wordt bejubeld om haar billen, haar en symmetrische gezicht. Ze was een van de weinige uitverkorenen die de jaarlijkse Victoria's Secret lingerieshow mocht lopen. Humberto Tan introduceerde haar in RTL Late Night met de klassieker: ‘mannen willen haar, vrouwen willen haar zijn’. Toch lijkt de term ‘improper celebrity’ niet van toepassing als het gaat om dit topmodel. Kroes wordt niet alleen als seksueel object omschreven, maar vooral als succesverhaal en ‘Hollands trots’. Jonge vrouwen, die topmodellen als rolmodellen beschouwen, achten haar zelfseksualisering als bevrijdend en associëren de marketing van haar representatie met een gevoel van eigenwaarde en trots. Ze lijken Kroes te roemen om haar ijzeren discipline, onafhankelijkheid en nuchterheid. In combinatie met de glamour, zelfverzekerdheid en het zelfverkozen moederschap lijkt ze perfect te passen in het fenomeen dat grofweg ‘postfeminisme’ wordt genoemd: 

‘Post feminism is a new form of empowerment and independence. Individual choice, (sexual) pleasure, consumer culture, fashion, hybridism, humour, and the renewed focus on the female body can be considered fundamental for this contemporary feminism.’ (Adriaens, 2009) 

Zo zien we in hedendaagse advertenties en media vrouwen die hun eigen seksualiteit vieren: ‘where once sexualized representations of women in the media presented them as passive, mute objects of an assumed male gaze, today women are presented as active, desiring sexual subjects who choose to present themselves in an objectified manner because it suits their “liberated” interests to do so’ (Gill, 2008). 

Kroes wordt niet alleen als seksueel object omschreven, maar vooral als succesverhaal en ‘Hollands trots’.

Postfeminisme heeft vele raakvlakken met neoliberale ideologieën, die individualiteit, zelfontplooiing en onafhankelijkheid hoog in het vaandel hebben staan. Zo kunnen we ook het succes van het programma Holland's Next Topmodel verklaren: het toont aan dat model worden veel meer van je vraagt dan het hebben van een mooi gezicht en lichaam. Hard werken, ambitie, zakelijk inzicht en een sterke persoonlijkheid zijn nodig om het te redden in de harde modewereld. 

Dyer (2006) omschrijft de ster als symbool voor succes. Daarnaast beschrijft hij de ambiguïteit die met deze mythe verbonden is: 

‘The succes myth tries to orchestrate several contradictory elements: (i) that ordinariness is the hallmark of the star; (ii) that the system rewards talent and ‘specialness’; (iii) that luck, ‘breaks’, which may happen to anyone typify the career of the star; and (iv) that hard work and professionalism are necessary for stardom.’ (Dyer, 2006, p. 157) 

Waar Kroes’ schoonheid enigszins voortkomt uit geluk, traint ze elke dag om van dit geluk haar werk te maken. Wanneer dit gecombineerd wordt met haar charmante Friese tongval, haar knusse gezin en de toevalligheid waarmee ze het modellenwerk in gerold lijkt te zijn, maakt dit van haar de ideale ‘ster’. Neal Gabler stelt in Life: the Movie - How Entertainment Conquered Reality (1998) dat de covers van modebladen steeds vaker foto's van celebrities geplaatst worden, in plaats van modellen, omdat het publiek verveeld raakte door hun eendimensionale karakter. Kroes bewijst met haar instagramaccount, wat inmiddels vier miljoen volgers heeft, dat deze eenzijdigheid inmiddels achterhaald is. Hier wisselt ze verschillende typen afbeeldingen met elkaar af. Foto's van haar fitness-regime, met die van het dagelijkse gezinsleven, foto's van haar make-up met die van haar ochtendgezicht en plaatjes van exclusieve feestjes met die van luie zondagmiddagen op de bank.  

In een artikel van i-D Vice wordt de vraag gesteld of de term ‘supermodel’ nog wel mag bestaan anno 2016: 'Girls today are still products that begin with unearthly beauty but they are also increasingly defined by their personalities and presence. […] The supermodels were muses and lent their faces to brands. Today's models are the brands’ (Syfret, 2016). Kroes lijkt de baas te zijn over haar eigen schoonheid en toont zich op Instagram (zie de afbeelding bij de stuk als voorbeeld) een stuk authentieker dan in de Vogue. Betekent dit dat ze hier buiten het systeem van de modellenwereld staat? Moeten we deze nieuwe beeldvorming bejubelen? Of heeft Instagram juist een meer complexe en wellicht gevaarlijkere invloed op jonge vrouwen?

Kroes lijkt de baas te zijn over haar eigen schoonheid en toont zich op Instagram een stuk authentieker dan in de Vogue.

Rosalind Gill (2007) beschrijft in haar artikel Postfeminist media culture: elements of a sensibility het gevaar van de verschuiving van de ‘external, male judging gaze’ naar een ‘self policing narcissistic gaze’: ‘In this regime power is not imposed from above or from the outside, but constructs our very subjectivity’ (Gill, 2007, p.10). Ook andere feministen beschrijven deze nieuwe blik op vrouwelijkheid als gevaarlijk en juist vrouwonvriendelijk. Lexie Kite (2011) onderzocht de mediacampagnes van Victoria's Secret en kwam tot de volgende conclusie: ‘Feminist values include self-definition, control over one’s body and personal freedom (Russo, 1987, p. 104), and VS represents a simulacrum of feminism – a “power feminity” (Lazar, 2006) proclaiming women can have it all if they can be it all.’ (Kite, 2011, p. 25). 

Neoliberalisme, maakbaarheid en 'fitgirls'

De neoliberale ideologie heeft haar schaduwkanten, omdat zij de illusie geeft dat alles maakbaar is. Social media als Instagram en Facebook bieden miljoenen accounts aan waar zogenaamde ‘fitgirls’ bewijzen dat trainen, gezond eten en het hebben van een mooi lichaam het recept zijn voor een gelukkig leven. Ongelukkigheid lijkt hierdoor een keuze te zijn. Waar we Kroes kunnen bewonderen om haar doorzettingsvermogen en de manier waarop ze haar carrière combineert met haar gezinsleven, moeten we tegelijkertijd kritisch blijven op de manier waarop het beeld dat ze representeert invloed heeft op (jonge) vrouwen. Waar we denken de mythe van de modebladen ontmanteld te hebben, blijven we geboeid door de schoonheid en glamour die een model als Kroes tentoonstelt. 

Met de openbaring van haar privéleven lijkt ze letterlijk dichterbij te komen, en met het zien van haar trainingen en voedingsschema’s lijkt het nastreven van haar lichaam opeens geen onmogelijkheid meer. Het is moeilijk haar persoon los te koppelen van dit ‘pracht van een lijf’, omdat haar ‘imago’ daar letterlijk op gestoeld is. 

Waar we denken de mythe van de modebladen ontmanteld te hebben, blijven we geboeid door de schoonheid en glamour die een model als Kroes tentoonstelt.

Fan zijn van Kroes, betekent uiteindelijk fan zijn van uiterlijk vertoon, een illusie. Wellicht voelt de student zich daarom verplicht om zich nadrukkelijk geen ‘fan’ te noemen en had ik mijn twijfels om haar als rolmodel te accepteren. Als we het hebben over Kroes als postfeministe, dan is zij inderdaad de ambitieuze, hardwerkende, nuchtere maar stijlvolle moeder, die laat zien dat deze kwaliteiten naast elkaar kunnen bestaan. Desondanks ontbreekt er een belangrijke eigenschap: zelfspot. Met humor zou Kroes de modewereld en de illusies die daar bij horen kunnen ontmantelen. 

Zoals een licht scheel kijkend oog kan zorgen voor vertedering en authenticiteit, blijft Doutzen vlekkeloos en in dienst van de wereld waar uiterlijke schoonheid uiteindelijk alles bepaalt. Hiermee lijkt ze toch minder het Friese buurmeisje te zijn waar we op hoopten, ook al blijven we stiekem trots dat zij het namens ‘ons’ maakt in de grote wereld. Hollands trots blijkt moeilijk te negeren, zelfs voor een student cultuurwetenschappen anno 2016.

 

Bibliografie

Adriaens, F. (z.j.). Post feminism in popular culture: A potential for critical resistance? Politics and culture, 2009(4).

Allen, K & Mendrick, H. (2013). Young people's uses of Celebrity: class gender and 'improper' celebrity. Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education 34 (1), 77-93.

Dyer, R. (2006). In: P.D. Marshall, The Celebrity Culture Reader (pp. 153-176). New York: Routledge.

Gabler, Neal (1998). Life: the Movie - How Entertainment Conquered Reality. Knopf Doubleday Publishing Group, New York, VS

Gill, R. (2007) Postfeminist media culture: elements of a sensibility. European journal of cultural studies, 10 (2). pp. 147-166.

Gill, R. (2008). Empowerment/sexism: Figuring female sexual agency in contemporary advertising. Feminism and Psychology, 18(1), pp. 35-60. 

Kite, L. (2011). From Objectification to Self-Subjectification: Victoria’s Secret as a Do-It-Yourself Guide. 

Lazar, M. (2006). Discover the Power of Femininity! Feminist Media Studies, 6(4): pp. 505-517

Russo, A. (1987). Conflicts and contradictions among feminists over issues of pornography and sexual freedom. Women’s Studies International Forum, 10, 103-112.

Syfret, W. (2016, 05 mei). Is het time to retire the word 'supermodel'? i-D Vice, 2016(4),